CEO được xem như “linh hồn” của một doanh nghiệp – người có tầm nhìn, quyền lực điều hành và khả năng định hình chiến lược dài hạn. Tuy nhiên, lịch sử giới kinh doanh đã chứng kiến không ít trường hợp CEO phải từ bỏ quyền lực – không chỉ vì sai lầm cá nhân hay hiệu quả kinh doanh sụt giảm, mà còn do yếu tố chính trị, pháp lý, hay cấu trúc quyền lực thay đổi. Trong số đó, một trong những ví dụ điển hình gây tiếng vang toàn cầu là câu chuyện về Jack Ma – nhà sáng lập kiêm biểu tượng quyền lực của đế chế tài chính công nghệ Ant Group (công ty mẹ của Alipay) – Trung Quốc.
TỪ “THẦN TÀI CÔNG NGHỆ” ĐẾN CUỘC RÚT LUI BẤT NGỜ
Jack Ma từng là biểu tượng khởi nghiệp của Trung Quốc với câu chuyện Alibaba lẫy lừng và sau đó là việc phát triển Ant Group – công ty tài chính công nghệ có quy mô lớn nhất thế giới tính đến năm 2020. Ant Group là cỗ máy tài chính với hàng trăm triệu người dùng, cung cấp mọi dịch vụ từ thanh toán điện tử, cho vay tiêu dùng, đầu tư, bảo hiểm đến xếp hạng tín dụng cá nhân.
Kế hoạch IPO Ant Group vào tháng 11/2020 được kỳ vọng sẽ là đợt phát hành lớn nhất lịch sử thế giới, dự kiến huy động tới 34,5 tỷ USD và đưa công ty lên mức định giá hơn 300 tỷ USD. Nhưng chỉ vài ngày trước khi Ant chính thức lên sàn tại Thượng Hải và Hong Kong, IPO bị đình chỉ. Cú “phanh gấp” này không chỉ gây choáng váng giới tài chính toàn cầu mà còn mở màn cho chuỗi ngày Jack Ma dần mất quyền lực tại chính đế chế mà ông gây dựng.
Nguyên nhân khởi phát có thể bắt nguồn từ bài phát biểu kéo dài 18 phút của Jack Ma tại Thượng Hải, trong đó ông chỉ trích hệ thống ngân hàng truyền thống Trung Quốc là “tiệm cầm đồ,” đồng thời ngầm phê bình các quy định tài chính đã lỗi thời và cản trở đổi mới. Điều này bị cho là đã làm phật lòng giới chức quản lý Trung Quốc.
Ngay sau đó, các nhà quản lý Trung Quốc, dẫn đầu bởi Ngân hàng Nhân dân Trung Quốc và Cục Quản lý Tài chính, tiến hành điều tra toàn diện Ant Group. Công ty buộc phải cải tổ mô hình hoạt động, chuyển từ nền tảng công nghệ tài chính sang cấu trúc giống ngân hàng thương mại. Các mảng cho vay tiêu dùng buộc phải tách riêng và đặt dưới giám sát chặt chẽ hơn.
Năm 2021, Jack Ma rút lui khỏi vai trò điều hành ở cả Ant Group lẫn Alibaba. Đến tháng 1/2023, Ant Group công bố “tái cấu trúc quyền biểu quyết”. Jack Ma chính thức không còn kiểm soát công ty khi phải từ bỏ hơn 50% quyền bỏ phiếu, giảm về mức chỉ còn khoảng 6%.
Sự rút lui này không diễn ra ồn ào, nhưng lại mang thông điệp rõ ràng: kỷ nguyên của Jack Ma – nhà sáng lập quyền lực nhất Trung Quốc – đã kết thúc.
BÀI HỌC QUẢN TRỊ: CEO KHÔNG PHẢI LÀ “BẤT KHẢ XÂM PHẠM”
Câu chuyện của Ant Group không chỉ đơn thuần là mâu thuẫn giữa một công ty và nhà quản lý. Nó phản ánh một vấn đề rộng hơn:
1.
Quyền lực của CEO luôn có giới hạn – đặc biệt tại môi trường chính trị đặc thù
Jack Ma là người sáng lập và từng giữ quyền lực tuyệt đối, nhưng ông đánh giá sai bối cảnh chính trị - kinh tế. Trong các nền kinh tế có sự điều phối cao như Trung Quốc, việc vượt qua ranh giới kiểm soát nhà nước, dù là vì đổi mới, có thể mang lại hậu quả nghiêm trọng.
2.
Niềm tin thị trường có thể bị xói mòn nếu sự minh bạch và trách nhiệm không được duy trì
Khi CEO mất quyền lực đột ngột, nhà đầu tư và cổ đông dễ rơi vào tình trạng bất an. Ant Group đã phải trải qua một giai đoạn dài tái cơ cấu, định giá giảm mạnh, đồng thời đánh mất cơ hội phát triển quốc tế như trước.
3.
CEO là người dẫn đường – nhưng không phải con đường nào cũng là đường chính thống
Jack Ma nổi tiếng với khả năng truyền cảm hứng, nhưng câu chuyện Ant Group cho thấy rằng lãnh đạo không chỉ cần tầm nhìn, mà còn cần sự khiêm nhường, khả năng thấu hiểu hệ sinh thái quyền lực, và tính tuân thủ quy định – đặc biệt khi công ty liên quan đến dòng tiền của hàng trăm triệu người.
Các CEO công nghệ tại Trung Quốc – từ Tencent, Meituan đến JD.com – sau sự kiện Jack Ma đều thay đổi phong cách quản trị. Họ im lặng hơn, ít xuất hiện hơn, tập trung nhiều hơn vào trách nhiệm xã hội, giảm tham vọng “siêu mở rộng” để tránh va chạm hệ thống.
Ở Mỹ và châu Âu, giới quản trị cũng nhìn vào bài học Ant Group như một ví dụ điển hình về việc cân bằng giữa đổi mới và kiểm soát, giữa sự sáng tạo cá nhân với cấu trúc quyền lực lớn hơn. Muốn đi xa, không chỉ cần thông minh và sáng tạo, mà còn cần hiểu rõ mình đang chơi trong sân chơi của ai – và luật chơi là gì.
