Con số thấp tới bất ngờ
Tại Ả Rập Xê Út, xe điện (EV) chỉ chiếm hơn 1% tổng doanh số bán ô tô, theo báo cáo eMobility Outlook 2024: KSA Edition của PricewaterhouseCoopers (PwC), công bố vào tháng 9 năm 2024. Trong khi đó, trên toàn cầu, khoảng 18% số xe được bán ra trong năm 2023 là xe điện, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).
Tính đến cuối năm 2023, cả nước này có khoảng 285 điểm sạc công cộng, theo báo cáo của PwC, phần lớn là các trạm sạc chậm. Đây được xem là một trong những điểm nghẽn lớn khiến việc phổ dụng xe điện trở nên thách thức. Tuy nhiên, mọi thứ đang có dấu hiệu thay đổi.
Công ty Cơ sở hạ tầng Xe điện (EVIQ) đang đi đầu trong quá trình chuyển đổi đó. EVIQ được thành lập vào cuối năm 2023 như một liên doanh giữa Quỹ Đầu tư Công (Public Investment Fund – PIF) và Công ty Điện lực Ả Rập Xê Út (Saudi Electricity Company). Vào tháng 1 năm 2024, EVIQ đã mở trạm sạc nhanh đầu tiên tại thủ đô Riyadh. Đến năm 2030, công ty này dự kiến sẽ lắp đặt 5.000 trạm sạc nhanh trên khắp 1.000 địa điểm.
“Rất ít người sẵn sàng mua một chiếc xe điện nếu không có cảm giác yên tâm khi thấy cơ sở hạ tầng sạc đã sẵn sàng,” CEO của EVIQ, ông Mohammad Gazzaz, chia sẻ với CNN. “Chúng tôi đang mở đường.”
Xây dựng “một hệ sinh thái công nghiệp hoàn chỉnh”
Hiện nay, xe điện chủ yếu được mua bởi những người “có thể sạc tại nhà bằng thiết bị gắn tường riêng,” theo ông Heiko Seitz, Giám đốc toàn cầu về eMobility tại PwC Trung Đông và là một trong các tác giả của báo cáo eMobility.
Việc thiếu các trạm sạc không phải là lý do duy nhất khiến việc tiếp nhận xe điện ở Saudi diễn ra chậm. Vào năm 2024, hơn 60% các mẫu xe điện có giá trên 65.000 USD, theo báo cáo của PwC, trong khi gần 73% mẫu xe chạy xăng có giá thấp hơn mức đó. Chính sách trợ cấp nhiên liệu hào phóng khiến mỗi lít xăng — khoảng 1/4 gallon — hiện có giá khoảng 60 xu Mỹ (khoảng 15.000 đông).
Pin xe điện gặp khó khăn với mức nhiệt độ điển hình vào mùa hè ở Saudi, và năng lượng bổ sung cần thiết để làm mát chúng có thể ảnh hưởng đáng kể đến tốc độ sạc và quãng đường di chuyển. Bên cạnh đó, quốc gia này rất rộng lớn — hơn 1/5 diện tích của Hoa Kỳ — với khoảng cách giữa hai thành phố lớn nhất lên tới hơn 950 km (gần 600 dặm), dài hơn phạm vi hoạt động trung bình của hầu hết các loại xe điện hiện nay.
Tuy nhiên, quốc gia này đang có những kế hoạch đầy tham vọng nhằm giảm sự phụ thuộc vào doanh thu từ dầu mỏ và giảm phát thải carbon. Dầu mỏ chiếm 60% doanh thu chính phủ Ả rập Xê út trong năm 2024, trong khi dầu thô và khí đốt tự nhiên chiếm hơn 20% GDP của quốc gia này trong cùng thời kỳ.
Chính phủ muốn 30% số xe ở thủ đô Riyadh là xe điện vào năm 2030. Nhưng Saudi không chỉ đang áp dụng xe điện, họ đang “xây dựng một hệ sinh thái công nghiệp hoàn chỉnh” xung quanh lĩnh vực này, ông Seitz cho biết. Quốc gia này đang coi eMobility là một đòn bẩy chiến lược để khử carbon, đa dạng hóa nền kinh tế và nội địa hóa sản xuất quy mô lớn.
Điều đó bao gồm cả kế hoạch trở thành trung tâm sản xuất xe điện. PIF là cổ đông lớn nhất của hãng xe Mỹ Lucid, hãng đã mở nhà máy sản xuất xe đầu tiên tại quốc gia này vào năm 2023.
CEER, một liên doanh giữa PIF và công ty Foxconn của Đài Loan (Trung Quốc), dự kiến sẽ ra mắt chiếc xe điện đầu tiên sản xuất tại Saudi vào năm 2026. Một liên doanh khác giữa PIF và Hyundai cũng đã khởi công xây dựng nhà máy sản xuất trong nước. Các nhà sản xuất xe điện lớn hiện đã có mặt tại thị trường này.
Giải quyết nỗi lo về phạm vi di chuyển
Theo PwC, hơn 40% người tiêu dùng tại Saudi đang cân nhắc mua xe điện trong vòng ba năm tới.
Hiện tại, EVIQ đã có trạm sạc ở Riyadh và Jeddah. Vào tháng 4, công ty đã triển khai trạm sạc xe điện đầu tiên trên đường cao tốc. “Đây vẫn là những bước đi nền tảng,” ông Gazzaz cho biết.
Ông nói rằng EVIQ đang hướng đến 50 đến 60 địa điểm sạc mới trong năm nay, bao gồm cả ở những thành phố nhỏ hơn như Mecca và Medina. Đến cuối năm 2026, Gazzaz dự đoán quốc gia này sẽ có "mạng lưới tối thiểu khả thi."
"Chúng tôi không chỉ nói đến các thành phố hạng nhất, mà còn cả các thành phố hạng hai, và bao phủ một số tuyến đường cao tốc chính,” ông nói. “Cuối cùng, chúng tôi đang cố gắng đáp ứng khoảng 70 đến 80% nhu cầu di chuyển trên toàn vương quốc vào năm 2026.”
Ông Gazzaz từ chối tiết lộ số tiền đầu tư cần thiết để đạt được các mục tiêu đó. Ông cho rằng mục tiêu chính thức là 30% xe điện tại Riyadh có khả năng đạt được, nhưng “sẽ cần một cú hích bổ sung” để biến xe điện thành sản phẩm đại trà trên toàn quốc.
Một khảo sát được công bố vào tháng 5 năm 2024 bởi Trung tâm Nghiên cứu và Nghiên cứu Dầu mỏ King Abdullah và University College London, kết luận rằng: Để việc sử dụng xe điện quy mô lớn tại Riyadh diễn ra thành công, chính phủ cần đưa ra các ưu đãi tài chính như: Miễn thuế VAT cho xe mới; Trợ cấp chi phí sạc điện và miễn phí lắp đặt bộ sạc tại nhà, ít nhất là trong giai đoạn đầu triển khai.
“Giá xe điện đang giảm, số lượng mẫu xe ngày càng tăng, và tín hiệu từ chính phủ là rõ ràng — nhưng nỗi lo về phạm vi di chuyển vẫn còn,” ông Seitz nói. “Hệ thống sạc công cộng là điểm thiếu chính, và hiện là ưu tiên hàng đầu để giải quyết.”
Xe điện không thể phát triển đại trà nếu thiếu đi một hạ tầng sạc đủ rộng, đủ nhanh và đủ tiện lợi. Không giống xe xăng có thể tiếp nhiên liệu ở mọi ngã rẽ, xe điện phụ thuộc hoàn toàn vào khả năng tiếp cận trạm sạc – yếu tố quyết định trực tiếp đến hành vi mua xe, trải nghiệm sử dụng và tâm lý người dùng.
Để thúc đẩy việc phổ dụng xe điện tại Việt Nam, VinFast, hãng xe thương hiệu Việt, đang làm không chỉ giúp người dùng an tâm chuyển đổi sang xe điện mà còn mở đường cho toàn bộ ngành công nghiệp giao thông xanh.
Tính đến tháng 6/2025, hãng đã triển khai hơn 2.500 trạm sạc với hơn 13.000 cổng trên toàn quốc, trải dài khắp 34 tỉnh, thành. Đây không chỉ là con số, mà là biểu hiện rõ rệt cho tầm nhìn dài hạn: phát triển giao thông bền vững phải bắt đầu từ hạ tầng.
