Không còn thời cho startup "makeup"
Tại chương trình "Lên Shark Tank - Gọi vốn hay PR?" mới đây, bà Trương Lý Hoàng Phi, Chủ tịch Innoex, Nhà sáng lập BSSC cho biết, theo một thống kê của Mỹ, trung bình một công ty sẽ gặp 50 nhà đầu tư và quỹ đầu tư trước khi thắng một deal. Rất ít người "ai bách phát bách trúng", gọi một lần trúng luôn.
Bà cho biết, mỗi giai đoạn của startup, nhà đầu tư sẽ đánh giá trên những chỉ số khác nhau. Ví dụ giai đoạn còn sớm, nhà đầu tư sẽ đánh giá dựa trên yếu tố "on-in" là yếu tố về con người, vì lúc đó chưa có gì để chứng minh, người ta chỉ tin người đó sẽ làm được. Càng về sau những trọng số cũng sẽ khác nhau. Lúc đầu, con người có thể là trọng số 7-8, nhưng sau đó doanh nghiệp sẽ là tổng hòa của nhiều trọng số khác.
15 năm qua, theo bà Phi, đã có thay đổi rất lớn trong các quỹ đầu tư nhưng có một từ chưa bao giờ thay đổi là từ "real" (thật): "real" về mặt con người, "real" về mặt mô hình kinh doanh, "real" về mặt thậm chí các công ty công nghệ.
Một khoảng thời gian rất dễ để "makeup" (tô vẽ) một mức giá để nói về công nghệ đang sở hữu. Nhưng bây giờ có rất nhiều công thức định giá, đặc biệt định giá trên quyền sở hữu trí tuệ rất rõ ràng nên không còn khó để mô tả startup nữa.
"Như vậy, sẽ quay về là dự án bạn thật được bao nhiêu phần trăm. Đương nhiên có hai công thức, hai cách để cấu tạo nên một deal: giá trị của hiện tại và giá trị của tương lai. Nhưng tất cả mọi thứ đều quay về là có căn cứ, có cơ sở cho việc chúng ta đưa ra con số đó hay không", bà phân tích.
Theo bà Trương Lý Hoàng Phi, thị trường vốn hiện tại luôn có "đại dương xanh" nhưng tính cạnh tranh luôn có "đại dương đỏ". Sau giai đoạn dịch, có một sự dịch chuyển rất lớn giữa các dòng vốn và bây giờ các quỹ đầu tư cũng hạn chế giải ngân hơn so với trước kia. Họ có cơ hội lựa chọn nhiều dự án tốt hơn. Thời "peak-boom", ra đường gặp startup có rất nhiều tiền như lá mùa thu. Còn bây giờ, mức độ lưu thông về mặt dòng tiền, đặc biệt trong lĩnh vực quỹ đầu tư ít hơn.
"Bây giờ startup phải "real" hơn nữa, nghĩa là người ta sẽ gắn trọng số 50-50, có thể 50% nhìn vào hiện tại, 50% nhìn vào tương lai. So với trước kia, trọng số có thể là 30-70 (30% hiện tại và 70% tương lai)", bà Phi cho biết.
Thứ hai, thời điểm này, một trong những điều quỹ đầu tư xem xét là doanh nghiệp đó đã chạy hay cần quỹ đầu tư mới có thể sống được. Nghĩa là, nếu không có quỹ đầu tư, bạn vẫn phải sống được. Trước kia, các bạn luôn phải đi tìm dòng vốn để bơm vào các hoạt động của mình.
"Nếu chứng minh là một tế bào khỏe mạnh, một doanh nghiệp khỏe mạnh, cơ hội dòng vốn của 'đại dương xanh' vẫn còn. Nhưng nếu vẫn đang trong trạng thái "sống ngày nào qua ngày đó" hoặc nếu 6 tháng nữa không có dòng tiền vào, mô hình kinh doanh không bền vững, sẽ thấy đó thật sự là một 'đại dương đỏ'", bà nói.
"Gu" của các "cá mập" cũng thay đổi theo thời gian
Vị "cá mập" cho biết hiện các công ty của bà đang hợp tác với các quỹ đầu tư lớn của các tập đoàn như Qualcomm hay SK, thậm chí Alibaba. "Gu" của công ty và từng quỹ khác nhau.
Ví dụ, nếu bạn đến với Qualcomm, chắc chắn phải nói đến công nghệ lõi bạn có là "barrier" (rào cản) hay lõi công nghệ có thể cạnh tranh. 5 năm trước, Qualcomm thường nói về hardware (phần cứng) vì sản phẩm chip của họ gắn bên trong điện thoại, họ không có sản phẩm cuối cùng mà chỉ tích hợp vào sản phẩm khác. Họ tạo ra lợi thế cạnh tranh nhờ quyền sở hữu trí tuệ, nên tất cả công ty Qualcomm chọn sẽ nghiêng về đó. Nếu chúng ta là một công ty thương mại hay thương mại điện tử, sẽ rất khó có cơ hội.
Nhưng giai đoạn năm 2025, Qualcomm tập trung vào AI. Hay Alibaba, trước kia họ tập trung vào thương mại điện tử, giờ họ lại tập trung vào AI và nông nghiệp Đông Nam Á. Do đó, theo bà Phi, việc đầu tiên một công ty startup cần khi tiếp cận quỹ hay các chương trình hỗ trợ là phải biết họ nhắm vào gì để tránh mất thời gian.
Thứ hai, nên xem "check-list" của từng quỹ. Ví dụ Qualcomm hiện nay vẫn có một deal M&A rất nổi bật vừa rồi: mua lại một phần của VinAI để thành lập một trung tâm R&D tại Hà Nội. Dù họ chưa công bố quỹ đầu tư tại Việt Nam nhưng trong chương trình hỗ trợ của họ, có thể xem "check-list" của mình nằm ở hướng nào.
"Ví dụ, nếu đang non quá, chưa có tài sản trí tuệ hoặc chưa có gì để chứng minh mà lại yêu cầu nguồn vốn nhiều và theo dạng đầu tư mạo hiểm thì không nên tiếp cận.Nên tiếp cận ở một góc độ "tôi muốn chứng minh công nghệ đó" chứ mục tiêu không phải chỉ có dòng vốn, sẽ hợp lý hơn", bà gợi ý.
