Với hơn 35 triệu dân, Tokyo được xem là một trong những đô thị đông đúc nhất thế giới . Tuy nhiên, đằng sau sự phát triển sầm uất, Nhật Bản lại đối mặt với nghịch lý nhân khẩu học: các vùng nông thôn ngày càng suy giảm dân số, thiếu lao động trẻ, trong khi Tokyo quá tải về hạ tầng, nhà ở và dịch vụ xã hội.
Tình trạng mất cân bằng này không chỉ ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế bền vững, mà còn đe dọa sự tồn tại của nhiều cộng đồng nông thôn. Nhiều ngôi làng đã biến thành “làng ma”, khi người già lần lượt qua đời mà không có thế hệ kế thừa.
Từ năm 2019, chính phủ Nhật Bản khởi động chương trình hỗ trợ tài chính cho người dân chuyển khỏi Tokyo, hướng đến mục tiêu tái phân bổ dân cư trên toàn quốc.
Vùng nông thôn yên bình của Nhật Bản. (Ảnh minh Họa)
Gói hỗ trợ 3 triệu yen
Theo Japan Times, chương trình đã chính thức mở rộng từ tháng 4/2025, tức đầu năm tài chính mới của Nhật Bản. Ngoài các nhóm đối tượng cũ, chính phủ bổ sung thêm những người làm trong các ngành thiếu lao động trầm trọng tại địa phương, bao gồm: nông nghiệp, y tế, phúc lợi xã hội, cũng như người khởi nghiệp ở nông thôn.
Về mức hỗ trợ cụ thể, một người sống độc thân sẽ được nhận tối đa 600.000 yen (khoảng 4.000 USD). Một hộ gia đình chuyển về quê sẽ được hỗ trợ 1 triệu yen, cộng thêm 1 triệu yen cho mỗi trẻ dưới 18 tuổi đi cùng. Như vậy, gia đình 4 người với hai con nhỏ có thể nhận tổng cộng 3 triệu yen (tương đương gần 21.000 USD).
Đây được xem là mức hỗ trợ cao nhất từ trước đến nay trong khuôn khổ chương trình di cư nội địa này.
Cuộc sống ở Tokyo. (Ảnh: Reuters)
Tuy nhiên, không phải ai cũng đủ điều kiện nhận trợ cấp. Để đăng ký, người dân phải đáp ứng các tiêu chí nghiêm ngặt. Cụ thể, ứng viên cần sống hoặc làm việc (bao gồm cả đi làm hàng ngày) tại 23 quận trung tâm Tokyo trong ít nhất 5 năm trong vòng 10 năm trở lại đây. Sau khi chuyển đi, họ phải cam kết sinh sống tại địa phương mới tối thiểu 5 năm – nếu vi phạm cam kết, toàn bộ khoản trợ cấp sẽ bị thu hồi.
Chính phủ khuyến khích ba hình thức định cư: tiếp tục công việc cũ bằng hình thức làm việc từ xa, chuyển việc vào địa phương, hoặc khởi nghiệp tại nơi mới. Nhiều tỉnh, thành đã thành lập trung tâm tư vấn và nền tảng kết nối việc làm để hỗ trợ người di cư ổn định cuộc sống.
Thành quả bước đầu
Theo số liệu từ Văn phòng Nội các Nhật Bản , từ khi chương trình bắt đầu năm 2019 đến hết năm tài chính 2023, đã có khoảng 7.600 đơn đăng ký được chấp thuận, với tổng cộng 16.000 người dân Tokyo di chuyển đến các vùng nông thôn trên cả nước.
Chính phủ Nhật Bản đặt mục tiêu đến năm tài chính 2027 sẽ có thêm 10.000 người di cư khỏi vùng Đại Tokyo, nhằm giảm áp lực lên cơ sở hạ tầng đô thị và đồng thời “bơm máu” cho những vùng quê đang lụi tàn.
Những ngã tư đông đúc ở khắp Tokyo. (Ảnh: Reuters)
Mặc dù các con số cho thấy một xu hướng tích cực, giới chuyên gia nhận định chương trình vẫn cần nhiều cải tiến để đạt hiệu quả lâu dài. Mức hỗ trợ hiện tại được đánh giá là cao so với mặt bằng chi phí sinh hoạt, nhưng chỉ mang tính ngắn hạn. Trong khi đó, việc tìm được việc làm ổn định tại địa phương với mức lương tương đương Tokyo là một rào cản lớn khiến nhiều người do dự.
Bên cạnh đó, hạ tầng y tế, giáo dục và các dịch vụ công tại một số vùng nông thôn vẫn còn hạn chế. Đối với các gia đình có trẻ nhỏ, đây là yếu tố then chốt để quyết định có rời đô thị hay không. Một số nhà phân tích đề xuất nên bổ sung các khoản trợ cấp định kỳ, ưu đãi thuế, và hỗ trợ thuê/mua nhà, thay vì chỉ chi trả một lần.
Đáng chú ý, một chính sách phụ từng được đề xuất vào năm 2024 – hỗ trợ tài chính cho phụ nữ độc thân chuyển đến nông thôn để kết hôn – đã bị hủy bỏ vào tháng 8/2024 sau khi vấp phải làn sóng phản đối gay gắt. Dư luận cho rằng chính sách này mang tính phân biệt giới tính, phi thực tế và làm tổn hại hình ảnh hiện đại của phụ nữ Nhật.
Bộ phận phụ trách chính sách dân số xác nhận đề xuất này sẽ không được triển khai trong năm tài chính 2025.
Có thể thấy, chương trình di cư nội địa của Nhật Bản đã và đang phát huy vai trò nhất định trong việc điều chỉnh lại cán cân phân bố dân cư. Những con số bước đầu là tín hiệu đáng khích lệ. Tuy nhiên, để đạt được mục tiêu dài hạn và thực sự hấp dẫn người dân rời đô thị, chính phủ cần tiếp tục hoàn thiện các chính sách đi kèm, tạo ra một môi trường sống và làm việc hấp dẫn hơn ở vùng quê.
Trong bối cảnh dân số Nhật Bản tiếp tục suy giảm và già hóa, việc thổi luồng sinh khí mới vào các vùng nông thôn không chỉ là chiến lược dân cư, mà còn là bài toán sống còn cho tương lai phát triển cân bằng của đất nước.
