Ngày tàn của văn hóa 'làm việc đến chết' ở Nhật Bản

Nhiều nhân viên văn phòng tại Nhật Bản ngã quỵ vì làm việc quá sức. Ảnh: Coal Miki/Flickr.

Tại Nhật Bản, nhiều nhân viên văn phòng không dám rời khỏi chỗ làm trước cấp trên hoặc đồng nghiệp. Có người làm việc đến mức gục chết ngay tại bàn. Người dân xứ Phù Tang có một từ riêng để gọi hiện tượng này: karoshi (nghĩa là "chết vì làm việc quá sức”).

Việc tồn tại một khái niệm cho thấy mức độ phổ biến và nghiêm trọng của vấn đề. Trong nhiều thập kỷ qua, Nhật Bản chứng kiến không ít người trẻ qua đời vì căng thẳng và áp lực kéo dài trong công việc.

Tình trạng này không chỉ ảnh hưởng tới sức khỏe cá nhân mà còn được xem là một trong những nguyên nhân khiến năng suất lao động giảm, tỷ lệ sinh thấp và khủng hoảng dân số thêm trầm trọng, theo News.com.au.

Làm việc 18 tiếng/ngày

Gần đây, một video từ tài khoản Salaryman Tokyo lan truyền trên mạng xã hội, cho thấy một ngày làm việc kéo dài từ 7h sáng đến gần nửa đêm, tổng cộng khoảng 18,5 tiếng, của một nhân viên văn phòng ở Nhật Bản.

Người này cho biết anh làm việc ở một “công ty đen” - nơi vắt kiệt sức nhân viên và thường không trả lương làm thêm giờ. “Tôi rời văn phòng lúc 20h15. Mệt rã rời”, anh chia sẻ và tâm sự mình gần như không còn sức để ăn tối khi về tới nhà.

Ở Nhật Bản, lòng trung thành với công ty là giá trị được đề cao. Nhiều người gắn bó với một chỗ làm việc suốt cả đời. Nhưng đôi khi, sự trung thành bị đánh giá qua số giờ ngồi tại bàn làm việc.

Tại Nhật Bản nhiều thập niên qua, thời gian làm việc kéo dài, tăng ca, làm thêm giờ không còn xa lạ gì với người lao động. Ảnh: Reuters.

Tình trạng dân số già đi nhanh chóng cũng góp phần tạo thêm áp lực. Năm 2024, Nhật Bản ghi nhận năm thứ 9 liên tiếp tỷ lệ sinh giảm, chỉ có hơn 720.000 trẻ ra đời - con số thấp kỷ lục. Trong khi đó, số người qua đời gấp đôi số trẻ sơ sinh.

Trong bối cảnh thiếu hụt lao động, nhiều công ty sử dụng các hình thức tuyển dụng gây tranh cãi. Họ quảng cáo giờ làm hợp lý, nhưng khi bắt đầu công việc, nhân viên mới phát hiện phải làm xuyên đêm, làm cuối tuần và không được trả lương tăng ca.

Việc rời văn phòng trước sếp thường bị coi là thiếu tinh thần cống hiến. Làm thêm không lương dần trở thành điều hiển nhiên. Có người làm tới 80 tiếng/tuần, quanh năm không nghỉ.

Người Nhật cũng rất hiếm khi nghỉ phép. Quốc gia này nằm trong nhóm có số ngày nghỉ ít nhất thế giới.

Làm việc liên tục trong thời gian dài gây hại nghiêm trọng đến sức khỏe: huyết áp cao, mỡ máu, bệnh tim mạch và các bệnh mạn tính có thể phát sinh. Không hiếm cảnh nhân viên mặc vest ngủ gật trên tàu điện ở Tokyo, nhưng phía sau hình ảnh đó là một thực tế đáng lo ngại.

Trước làn sóng phản đối mạnh mẽ văn hóa "làm việc đến chết", Chính phủ Nhật Bản đã đưa ra một số cải cách lao động, như yêu cầu các công ty cho phép nghỉ nửa ngày vào thứ 6 cuối cùng mỗi tháng, công bố danh sách các “công ty đen”, bắt buộc cho phép làm việc linh hoạt - kể cả áp dụng tuần làm việc 4 ngày - từ tháng 4.

Thế hệ chọn “nghỉ việc trong im lặng”

Một khảo sát gần đây cho thấy 45% nhân viên toàn thời gian ở Nhật Bản tự nhận mình đang “nghỉ việc trong im lặng” - nghĩa là chỉ làm đủ để không bị sa thải, nhằm bảo vệ sức khỏe tinh thần và thể chất.

Theo khảo sát của công ty việc làm Mynavi trên 3.000 người lao động, hiện tượng này phổ biến nhất ở người trẻ. Gần một nửa số người ở độ tuổi 20 cho biết họ chọn cách làm việc này.

Khảo sát từ Viện nghiên cứu Nhật Bản cũng chỉ ra chỉ có 30% thanh niên của quốc gia này hiện coi trọng việc thăng tiến. Số còn lại cho rằng một công việc mang lại ý nghĩa và niềm vui khi làm việc cùng đồng nghiệp mới là ưu tiên hàng đầu.

Bên cạnh đó, dữ liệu của chính phủ cho thấy tỷ lệ nhân viên làm việc hơn 60 tiếng/tuần đã giảm đáng kể. So với 2 thập kỷ trước, con số này hiện chỉ còn khoảng 9%, giảm gần một nửa.

Ngày càng nhiều người Nhật Bản phản đối tình trạng làm việc kéo dài, không có ngày nghỉ. Ảnh: Reuters.

Xu hướng "từ chối" làm việc quá sức không chỉ xuất hiện ở Nhật Bản mà đang lan rộng trên toàn cầu. Gen Z (những người sinh năm 1997-2012) ngày càng ưu tiên sự cân bằng giữa công việc và cuộc sống.

“Giá trị sống ngày nay rất đa dạng. Các công ty cần tôn trọng điều đó và linh hoạt hơn trong cách tổ chức công việc”, nhà nghiên cứu Akari Asahina nhận định.

Thế giới đang theo dõi Nhật Bản bởi karoshi không còn là vấn đề của riêng quốc gia này. Theo báo cáo năm 2021 của Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) và Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO), khoảng 750.000 người trên toàn thế giới đã chết vì làm việc trên 55 giờ/tuần.

Nhật Bản nên là một lời cảnh báo, bởi vì khi nhiều khía cạnh của văn hóa đất nước này đáng để noi đua, cái chết vì làm việc quá sức không phải là một trong số đó.