Hình thức thương mại điện tử Trung Quốc sụp đổ

Ngành thương mại điện tử Trung Quốc chứng kiến sự thay đổi lớn. Ảnh: GMA Agency.

Vào khoảng cao điểm của đại dịch, một hình thức mua sắm trực tuyến độc đáo đã bùng nổ khắp ngành thương mại điện tử Trung Quốc. Xu hướng được gọi là “mua chung cộng đồng”, cho phép người tiêu dùng tiết kiệm tiền khi mua bất kỳ vật phẩm, bằng cách đặt hàng số lượng lớn cùng bạn bè và người thân.

Điểm mạnh của mô hình là giảm giá theo số lượng, đặc biệt phổ biến với mặt hàng thực phẩm tươi sống. Thế nhưng hiện tại, hình thức mua chung cộng đồng đang dần thoái trào tại đất nước tỷ dân.

Mô hình thương mại lỗi thời

Cuối tháng 6, Meituan, ứng dụng giao đồ ăn nổi tiếng tại Trung Quốc, bất ngờ thông báo sẽ đóng cửa mảng kinh doanh mua chung thực phẩm tại tất cả các tỉnh, ngoại trừ bốn tỉnh. Tháng 3 năm nay, Taocaicai, bộ phận mua chung thực phẩm của Alibaba, cũng đã đóng cửa.

Trong khi đó, Xingsheng Youxuan, công ty tiên phong mở ra ngành công nghiệp này trên 18 tỉnh, hiện chỉ còn hoạt động ở 3 tỉnh. Tính đến hiện tại, Pinduoduo, công ty “chị em” của Temu tại Trung Quốc, là nền tảng Internet lớn duy nhất vẫn còn cung cấp dịch vụ mua chung thực phẩm trên toàn quốc.

Bán thực phẩm không phải là một ngành kinh doanh có biên lợi nhuận cao. Chi phí vận chuyển gần như không mang lại hiệu quả tài chính cho một công ty công nghệ. Tuy nhiên, mô hình mua chung hấp dẫn ở việc gom đơn hàng của hàng chục người và giao đến cùng một địa điểm, để đủ duy trì lợi nhuận.

Meituan, nền tảng mua hàng trực tuyến nổi tiếng tại Trung Quốc. Ảnh: SCMP.

Ngành công nghiệp này hình thành vào cuối những năm 2010, nhưng chỉ thực sự bùng nổ khi đại dịch Covid-19 đến. Trung Quốc trải qua các đợt phong tỏa kéo dài suốt 3 năm. Trong khi các hộ gia đình ở những thành phố lớn được giao thực phẩm tận nhà, người dân tại khu vực kém phát triển tìm đến hình thức mua chung.

Thế nhưng, khi các đợt phong tỏa kết thúc, các công ty Trung Quốc đồng thời mở rộng mạng lưới giao hàng, khiến việc gom đơn mua chung dần trở nên không cần thiết. “Người dân có thể mua thực phẩm với mức giá gần như tương đương, nhưng nhận hàng trong vòng một giờ, thay vì phải chờ cả ngày và đến lấy từ tổ trưởng nhóm mua chung”, Ed Sander, chuyên gia phân tích công nghệ đã theo dõi ngành mua chung trong nhiều năm, cho biết.

Ông cho biết chúng ta đang ở thời điểm mô hình này đã trở nên lỗi thời. Khi Meituan thông báo đóng cửa hàng loạt dịch vụ mua chung, công ty cũng tuyên bố sẽ mở rộng mảng giao hàng tức thời.

Lợi nhuận sụt giảm

Việc gom đơn qua các trưởng nhóm tưởng chừng sẽ tiết kiệm chi phí, thực tế lại phát sinh nhiều vấn đề. Do các điểm nhận hàng được vận hành bởi lao động không thuộc biên chế chính thức của nền tảng, nên không có cách kiểm soát chất lượng dịch vụ, đảm bảo thực phẩm luôn tươi mới.

Trong bối cảnh siết chặt ngành công nghệ, chính phủ Trung Quốc đã phạt 5 nền tảng mua chung lớn nhất vì bị cáo buộc thao túng giá cả. Nhiều ý kiến cho rằng thay vì đầu tư vào các công nghệ lõi, các ông lớn công nghệ quá mải mê chạy theo những món hàng giảm giá.

Các nền tảng đã chi tiền vào việc trợ giá và trả hoa hồng hấp dẫn cho các trưởng nhóm. Meituan không công khai mức lợi nhuận của mảng mua chung, nhưng trong báo cáo tài chính, mảng này được xếp vào mục “Sáng kiến mới”, đã lỗ gần 1 tỷ USD chỉ trong năm 2024.

Nhiều trưởng đoàn phải làm cùng lúc từ 2-4 nền tảng để duy trì lợi nhuận. Ảnh: CaiXin Global.

Các trưởng nhóm cộng đồng cũng nhận thấy lượng khách hàng giảm dần và hoa hồng kiếm được cũng ngày càng ít đi. Lingluo, chủ cửa hàng in nhỏ ở tỉnh Quảng Đông, cho biết thời kỳ kinh doanh đỉnh cao của cô là năm 2022-2023, với gần 500 khách hàng và kiếm được khoảng 600 USD mỗi tháng.

Đến năm 2025, nhóm chat đặt hàng mua chung của cô chỉ còn khoảng 280 người, với khoảng 10 khách hàng thường xuyên đặt hàng. Lingluo cho biết Meituan cũng đã thay đổi cách tính hoa hồng từ tháng 5. “Trước đây, chỉ cần đáp ứng mức yêu cầu tối thiểu, mỗi ngày tôi cũng có thể kiếm được ít nhất 5 tệ, giờ đây hoa hồng khởi điểm còn chưa tới 1 tệ/ngày,” cô nói.

Lý do duy nhất khiến cô chưa nghỉ hẳn là vì vẫn muốn được tiếp cận thực phẩm giá rẻ một cách ổn định cho bản thân. Nhiều trưởng nhóm khác cũng đồng tình, cho biết thêm là phải làm cho nhiều nền tảng cùng lúc để duy trì thu nhập.

Một số nền tảng như Duoduo Maicai, thuộc Pinduoduo, đã công khai tiếp cận các trưởng nhóm cũ của Meituan, mời họ gia nhập. “Chúng tôi sẽ cân bằng tốc độ phát triển của Duoduo Maicai với trách nhiệm xã hội của nền tảng khi triển khai hoạt động kinh doanh”, người phát ngôn của Pinduoduo cho biết.

Trong khi đó, Meituan và nhiều công ty khác đang chi mạnh tay cho các chương trình giảm giá, nhằm khuyến khích người dân chuyển sang dịch vụ giao hàng tức thời. Theo Wired, một khi người dân quen với cảm giác nhận hàng tức thì, họ sẽ khó quay lại với hình thức mua chung thực phẩm.

Sander cho rằng xu hướng số hoá việc mua sắm thực phẩm vẫn sẽ phát triển dù mô hình mua chung đang dần đi đến hồi kết. “Những người lớn tuổi cũng bắt đầu quen với việc mua hàng online. Có người còn đặt hàng giao nhanh tới 3 lần mỗi ngày, vì họ muốn đồ ăn luôn tươi mới cho từng bữa”, ông chia sẻ.