Sai lầm phổ biến của người cao tuổi khi sử dụng thuốc
Chia sẻ tại buổi tọa đàm “Chọn thuốc an toàn cho cha mẹ” diễn ra ngày 24/7, BSCKII Đào Trọng Thành, Phó Trưởng khoa Khám bệnh B, Bệnh viện Hữu Nghị, cho biết, người cao tuổi ở Việt Nam thường đồng thời mắc nhiều bệnh lý mạn tính, một phần do thói quen sinh hoạt chưa hợp lý và một phần do quá trình lão hóa.
Tuy nhiên, tính tuân thủ điều trị không cao. Nhiều trường hợp tự ý ngưng thuốc khi thấy bệnh đỡ. BS Thành lấy ví dụ với bệnh tăng huyết áp, là một bệnh lý mạn tính, tức là tình trạng kéo dài, thì việc sử dụng thuốc một cách liên tục và đều đặn là điều vô cùng quan trọng.
BSCKII Đào Trọng Thành, Phó Trưởng khoa Khám bệnh B, Bệnh viện Hữu Nghị (ngồi giữa) và Dược sĩ Nguyễn Văn Tiến Đức, Giám đốc Dược, Hệ thống nhà thuốc Pharmacity chia sẻ tại buổi tọa đàm (Ảnh: Thành Đông).
“Việc huyết áp trở về mức bình thường không có nghĩa là bệnh đã khỏi. Huyết áp ổn định là kết quả của quá trình dùng thuốc đều đặn và lâu dài, chứ không phải chỉ nhờ uống thuốc trong vài ngày. Nếu tự ý ngưng thuốc, huyết áp có thể tăng trở lại đột ngột, gây nguy cơ cao dẫn đến các biến chứng tim mạch nghiêm trọng như đột quỵ não hoặc nhồi máu cơ tim”, BS Thành phân tích.
Ngoài ra, việc ngừng thuốc rồi dùng lại không theo hướng dẫn có thể khiến cơ thể phản ứng bất thường với thuốc, làm giảm hiệu quả điều trị trong những lần sau. Huyết áp ổn định là kết quả của một quá trình điều trị kiên trì và bền bỉ.
Tương tự, cũng theo Dược sĩ Nguyễn Văn Tiến Đức, Giám đốc Dược, Hệ thống nhà thuốc Pharmacity, sai lầm phổ biến của người lớn trong việc sử dụng thuốc là họ có xu hướng xem việc điều trị bằng thuốc của những người có bệnh "có vẻ" tương tự như mình là có thể áp dụng cho bản thân. Tức là, họ bắt chước đơn thuốc của người nhà, bạn bè mà không có chỉ định cụ thể từ bác sĩ.
“Trường hợp rất hay gặp - ngay cả với bố mẹ của tôi - đó là khi dùng thuốc thấy đỡ rồi, cảm giác ổn rồi thì tự ý ngưng thuốc. Một sai lầm nữa là họ thường tin vào những thông tin không chính thống, không đến từ các chuyên gia y tế như bác sĩ hay dược sĩ, dẫn đến việc sử dụng thuốc không đúng cách, gây ra những rủi ro và ảnh hưởng đến hiệu quả điều trị sau này”, Dược sĩ Đức nhấn mạnh.
BS Thành một lần nữa nhấn mạnh việc tự ý bỏ thuốc đặc biệt là trong quá trình điều trị là rất nguy hiểm, nhất là với các nhóm bệnh mạn tính như tăng huyết áp, tiểu đường hay bệnh tim mạch. Ngừng thuốc đột ngột có thể dẫn đến các biến chứng nghiêm trọng, thậm chí đe dọa tính mạng, như đột quỵ, suy thận, cơn tăng huyết áp cấp hay suy tim.
BS Thành đặc biệt lưu ý người bệnh không tự ý bỏ thuốc điều trị (Ảnh: Thành Đông).
Một số trường hợp, tự ý ngưng thuốc Tây để chuyển sang thuốc Nam hay thực phẩm chức năng vì nghĩ là “lành tính”, nhưng thực tế cũng tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Bởi trong quá trình bảo quản, các loại thuốc này có thể sử dụng một số hóa chất để giữ được lâu, mà những chất đó vẫn có khả năng gây hại cho cơ thể.
Bên cạnh đó, thuốc Đông y không thể thay thế hoàn toàn thuốc điều trị theo y học hiện đại. Các loại thuốc Tây y đã trải qua quá trình nghiên cứu nghiêm ngặt trong nhiều năm, trên nhiều nhóm đối tượng khác nhau, và được kiểm chứng về cả tác dụng điều trị lẫn tác dụng phụ.
Ngược lại, thuốc Nam hoặc thực phẩm chức năng ít khi có đủ dữ liệu khoa học chứng minh hiệu quả, lại có nguy cơ tương tác bất lợi với các thuốc Tây mà bệnh nhân đang dùng.
“Việc sử dụng lại đơn thuốc cũ là một thói quen rất nguy hiểm và không được khuyến khích ở người cao tuổi.
Thứ nhất, đơn thuốc cũ thường không còn phù hợp vì tình trạng sức khỏe của bệnh nhân đã thay đổi theo thời gian. Việc dùng lại có thể không còn hiệu quả và thậm chí gây ra những tác hại.
Thứ hai, một số loại thuốc cần được điều chỉnh liều trong quá trình điều trị, vì chức năng gan, thận của người cao tuổi thường đã suy giảm theo tuổi tác. Nếu không được điều chỉnh phù hợp, việc dùng thuốc cũ có thể gây ra các biến chứng”, BS Thành cho biết thêm.
Hết sức lưu ý khi mua thuốc online
Dược sĩ Đức cho rằng việc mua thuốc, đặc biệt thuốc kê đơn qua các trang thương mại điện tử hoặc ứng dụng online là một vấn đề cần hết sức thận trọng.
Thứ nhất, thuốc kê đơn phải được sử dụng một cách hợp lý, an toàn và tốt nhất là theo đúng chỉ định trong đơn thuốc của bác sĩ. Việc tự ý mua và sử dụng thuốc kê đơn khi không có chỉ định có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng cho sức khỏe, đặc biệt là ở người cao tuổi.
Thứ hai, khi mua thuốc qua ứng dụng hoặc các nền tảng thương mại điện tử, cần lựa chọn những nơi có nguồn gốc rõ ràng, minh bạch. Quan trọng nhất là phải có đội ngũ dược sĩ hoặc nhân viên y tế tư vấn trước, trong và sau quá trình mua thuốc để đảm bảo người dùng nhận đúng thuốc, đúng chỉ định và được hướng dẫn sử dụng một cách chính xác, kịp thời.
Theo Dược sĩ Đức việc sử dụng thực phẩm chức năng luôn phải ưu tiên vấn đề an toàn lên hàng đầu (Ảnh: Thành Đông).
Từ kinh nghiệm thực tế, có thể sử dụng các kênh bán thuốc trực tuyến, nhưng nên ưu tiên những nhà thuốc quen thuộc, đã từng mua và có uy tín. Khi mua thuốc online, nên cung cấp đơn thuốc, hoặc thông tin về các triệu chứng, biểu hiện mới để dược sĩ nắm rõ tình trạng và có tư vấn phù hợp.
Ngoài ra, chỉ nên chọn mua thuốc từ những đơn vị có cam kết rõ ràng về nguồn gốc, có dược sĩ hướng dẫn, có hóa đơn, nhãn mác, phiếu thuốc rõ ràng để đảm bảo quyền lợi và an toàn cho bản thân.
“Tuyệt đối không nên mua các loại thuốc xách tay, không rõ nguồn gốc, hoặc từ những nơi không có thông tin rõ ràng và không có ai chịu trách nhiệm sau khi bán thuốc. Việc này đặc biệt rủi ro đối với người cao tuổi, vốn đã có sức khỏe nhạy cảm và thường dùng nhiều loại thuốc cùng lúc”, chuyên gia nhấn mạnh.
Dược sĩ Đức cũng lưu ý việc sử dụng thực phẩm chức năng, luôn phải ưu tiên vấn đề an toàn lên hàng đầu.
An toàn ở đây bao gồm hai yếu tố thứ nhất là không gây hại và thứ hai là phải sử dụng đúng. "Đúng" nghĩa là việc sử dụng phải giúp cải thiện tình trạng sức khỏe, chứ không phải uống vào rồi lại phát sinh các tác dụng phụ, tương tác thuốc hoặc ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe khách hàng. Ngoài ra, việc tư vấn "đúng" còn nằm ở chỗ phù hợp với từng khách hàng cụ thể.
Tam giác an toàn, hỗ trợ người cao tuổi tuân thủ điều trị
Để chăm sóc sức khỏe một cách toàn diện nhất, Dược sĩ Đức nhắc đến mô hình tam giác an toàn với sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ, dược sĩ và gia đình.
Trong đó, bác sĩ đóng vai trò chẩn đoán và điều trị đúng. Dược sĩ sẽ theo dõi sát sao quá trình dùng thuốc, hướng dẫn cụ thể, hợp lý. Gia đình sẽ là người trực tiếp quan sát mức độ tuân thủ, theo dõi các biểu hiện đáp ứng điều trị ban đầu. Đặc biệt, với người cao tuổi, người thân chính là người kề cận và hỗ trợ nhiều nhất trong quá trình dùng thuốc.
“Sự phối hợp giữa ba bên như vậy đặt sức khỏe của khách hàng làm trung tâm, và điều này thể hiện tính nhân văn rất rõ ràng, đó là người bệnh luôn được chăm sóc toàn diện và đồng hành một cách có trách nhiệm. Đây là mô hình lý tưởng.
Theo các chuyên gia để chăm sóc sức khỏe một cách toàn diện, cần sự phối hợp chặt chẽ giữa bác sĩ, dược sĩ và gia đình (Ảnh: Thành Đông).
Tuy nhiên, trong thực tế tại Việt Nam hiện nay vẫn còn một số trở ngại. Để hiện thực hóa mô hình này, cần có sự liên thông và chia sẻ thông tin một cách chuẩn xác và kịp thời. Bộ Y tế hiện cũng đang triển khai một số dự án theo hướng này”, Dược sĩ Đức nói.
Theo ông, nếu trong tương lai, với sự đồng ý của bệnh nhân, bác sĩ có thể tiếp cận được lịch sử sử dụng thuốc, dược sĩ có thể nắm được các chẩn đoán, dặn dò điều trị và các kết quả xét nghiệm để tư vấn chính xác hơn, còn gia đình có thể theo dõi tiến triển sức khỏe và quá trình dùng thuốc thì việc xử lý các vấn đề phát sinh sẽ kịp thời và hiệu quả hơn rất nhiều. Điều này đặc biệt quan trọng với người cao tuổi.
Mô hình này hiện nay cũng đã được áp dụng khá phổ biến tại nhiều quốc gia trên thế giới, điển hình là mô hình bác sĩ gia đình kết hợp với dược sĩ cộng đồng. Khi một khách hàng lớn tuổi gặp vấn đề sức khỏe ở bất kỳ đâu – dù là tại nhà, khi đi du lịch hay ở nơi khác – thì hệ thống thông tin liên thông sẽ giúp bác sĩ hoặc dược sĩ nắm được hồ sơ, từ đó đưa ra tư vấn và xử lý nhanh chóng, chính xác.
Hiện tại, tại nhà thuốc Pharmacity, việc hỗ trợ bệnh nhân tuân thủ điều trị, theo dõi và chăm sóc sau khi tư vấn thuốc là một vấn đề rất quan trọng. Pharmacity đã triển khai một số công nghệ có thể áp dụng trong việc hỗ trợ người bệnh. Cụ thể, thông qua ứng dụng của Pharmacity, khách hàng có thể được theo dõi lịch sử dùng thuốc, nhận nhắc nhở uống thuốc đúng giờ.
Ngoài ra, sau khi tư vấn, nếu khách hàng cần thêm thông tin hoặc có thắc mắc, họ có thể tham gia vào các nhóm Zalo cộng đồng, nơi có dược sĩ đồng hành và trả lời trực tiếp.
Bên cạnh đó, các giải pháp như chia thuốc, hộp chia thuốc, dán nhãn rõ ràng cũng đã được triển khai từ lâu.
Cũng theo ông, việc chăm sóc sức khỏe cho cha mẹ, đặc biệt là trong việc dùng thuốc, là một trách nhiệm không thể xem nhẹ.
Thứ nhất, chúng ta cần giúp bố mẹ hiểu được tầm quan trọng của việc dùng thuốc đúng.
Thứ hai, người con nên là cầu nối giúp bố mẹ hiểu về thuốc và hiểu chính bản thân họ. Hãy giải thích cho bố mẹ biết thuốc nào dùng để làm gì, cách dùng ra sao, và cần lưu ý gì. Đồng thời, hãy khuyến khích bố mẹ lắng nghe cơ thể mình và chia sẻ nếu thấy bất ổn, để từ đó có thể điều chỉnh phác đồ phù hợp hơn.
Thứ ba, hãy luôn đồng hành với cha mẹ trong hành trình điều trị. Sử dụng thuốc ở người lớn tuổi là một quá trình lâu dài, đòi hỏi sự kiên nhẫn, lắng nghe và đồng cảm.
BS Thành cũng mong muốn các gia đình hãy quan tâm và đồng hành cùng cha mẹ, ông bà, những người cao tuổi đang điều trị. Quan tâm đến cha mẹ không chỉ là đưa họ đi khám hay nhắc họ uống thuốc, mà còn là dành thời gian lắng nghe, hỗ trợ và động viên họ mỗi ngày.
Một điểm cần lưu ý nữa là con cháu nên hỗ trợ bố mẹ trong việc uống thuốc đúng giờ, đúng liều, đúng số lượng theo chỉ định. Vì người lớn tuổi thường có trí nhớ suy giảm, rất dễ nhầm lẫn. Ví dụ, bác sĩ chỉ định uống một viên nhưng người bệnh nhớ nhầm thành hai viên, dẫn đến quá liều và gây nguy hiểm cho sức khỏe.
